"Muuu" i "ko ko ko" czyli o wyrażeniach dźwiękonaśladowczych w procesie kształtowania się mowy

Używanie wyrazów dźwiękonaśladowczych przez dziecko, to bardzo ważny etap w rozwoju mowy. W ten sposób zastępuje ono trudne wyrazy takimi, które są łatwiejsze do wypowiedzenia. Dzięki onomatopejom dziecko w sposób uproszczony nazywa otaczający go świat i tym samym odnosi swoje pierwsze sukcesy w komunikacji.

Zacznijmy jednak od początku. Onomatopeje to sylaby i zbitki głoskowe, które imitują w wymowie dźwięki wydawane przez zwierzęta, pojazdy oraz różne przedmioty. To nic innego jak wyrażenia dźwiękonaśladowcze za pomocą, których w sposób naturalny można wyrażać otaczające człowieka zjawiska dźwiękowe i akustyczne.

Dziecko w toku nabywania mowy wsłuchuje się w rozmaite dźwięki otaczającego go świata. Zapoznaje się z odgłosami wydawanymi przez zwierzęta, rzeczy, pojazdy itp. na skutek, czego zaczyna operować wyrażeniami dźwiękonaśladowczymi. Wyrażenia te pojawiają się najczęściej pod koniec pierwszego, a na początku drugiego roku życia. Stanowią bardzo ważny etap na drodze nabywania przez dziecko mowy, ponieważ poprzez onomatopeje maluszek wchodzi w okres wyrazu oraz nawiązuje kontakt werbalny z najbliższym mu otoczeniem. Trudne do wypowiedzenia wyrazy możne zastąpić o wiele łatwiejszymi do wyartykułowania wyrażeniami dźwiękonaśladowczymi.

Onomatopeje stanowią prototyp pierwszych słów dziecka, wypowiadanych świadomie i powiązanych z określonym znaczeniem. Ze względu na swoją neutralność stanowią prosty sposób komunikacji. W języku polskim mamy całe bogactwo tego rodzaju wyrazów, które ze względu na zawartość wielu zjawisk językowych wykorzystuje się najczęściej w praktyce logopedycznej.

Wyrażenia dźwiękonaśladowcze użytkowane są w logoterapii ze względu na to, że doskonale wpływają na cały aparat artykulacyjny, ćwiczą: oddychanie, fonację, prozodię mowy, słuch fonematyczny oraz artykulację. Usprawniają również narządy mowne. Onomatopeje mogą służyć do:

• wywoływania pierwszych słów u dziecka;

• nawiązania kontaktu słownego z dzieckiem;

• wzmocnienia emocjonalności wypowiedzi;

• wyćwiczenia uwagi słuchowej oraz rozwijania pamięci słuchowej;

Podczas zabawy z dźwiękami, warto dobierać onomatopeje, które będą kształtować u naszego dziecka umiejętność różnicowania głosek opozycyjnych np. pod względem dźwięczności: buch buch - puk puk; zzzz - sssss; gul gul - ko ko ko.

Głoski twarde i zmiękczone w wyrażeniach dźwiękonaśladowczych to przede wszystkim pif-paf, bim-bam, tik-tak, głoski syczące i szumiące: cyk cyk - cz cz cz; sssss - szszsz. Z kolei wyrażenia dźwiękonaśladowcze z głoskami przedniojęzykowymi i tylnojęzykowymi to np. tu tu - ku ku; tup tup - kap kap.

Wszelkie zbitki wyrazowe w rewelacyjny sposób usprawniają cały aparat artykulacyjny, wzmacniają mięśnie języka i warg oraz wpływają na precyzję ruchów mownych. W terapii logopedycznej podczas ćwiczenia warg można wykorzystywać wyrażenia dźwiękonaśladowcze przy wymowie, których wargi zamykają się i otwierają, np. mee, bee, pa pa, kap, klap oraz takie przy wymawianiu, których tworzy się tzw. ryjek np. buch; ku ku; muu. W celu usprawnienia koordynacji ruchowej wargi i szczęki dolnej pomocne będę wyrażenia typu: wio; kwa; uff. Z kolei dla poprawy ruchomości podniebienia miękkiego stosowne będzie wypowiadanie wyrażeń takich jak: ha ha; hi hi; hop hop; hopla hopla; uch, ach; buch i bach.

Używanie tego typu wyrażeń dźwiękonaśladowczych podczas zabaw oraz ćwiczeń powinno wspomóc umiejętność nabywania mowy przez dziecko oraz przeciwdziałać wielu nieprawidłowościom.

W jaki sposób można ćwiczyć wyrażenia dźwiękonaśladowcze?

Otóż żadna znowu mądrość - najlepiej ćwiczyć w trakcie zabawy z dzieckiem. Możemy wykorzystać do tego pluszowe maskotki lub sylwetki zwierząt, ale także zwykłe przedmioty, których używamy na co dzień jak np. zegarek "tik-tak", buty "tup tup" czy też zwykła łyżka, którą robimy "am am". Dla jednych banał, ale dla niektórych osób nie jest to wcale takie oczywiste. Bardzo ważną rzeczą jest oczywiście oglądanie z maluchem kolorowych książeczek ze zwierzątkami i opowiadanie dziecku jak mówi dane zwierzątko.