Etapy rozwoju mowy dziecka czyli o tym, kiedy należy udać się do logopedy

Okres melodii obejmuje pierwszy rok życia dziecka. Choć w tym czasie nie rozwija się jeszcze mowa właściwa, jest to bardzo ważny etap przygotowawczy. Zaraz po urodzeniu niemowlę wydaje krzyk spowodowany pierwszym oddechem. Jest to jedna z form wokalnych obok płaczu, głużenia i gaworzenia, które poprzedzają mowę właściwą. Dziecko krzykiem i płaczem reaguje na wrażenia dla niego przykre i nieprzyjemne, a mianowicie: głód, ból, uczucie zimna czy mokrości. Jest to jedna z pierwszych form głosowej komunikacji ze światem dorosłych. W 2 lub 3 miesiącu swego życia dziecko zaczyna głużyć, czyli wytwarzać przypadkowe, niezamierzone dźwięki. Niedawno urodzony maluszek spędza większą część dnia leżąc na pleckach. Jego mało sprawny jeszcze wtedy język opada w głąb jamy ustnej (w kierunku gardła), dlatego wydawane przez niemowlę dźwięki przypominają głoski tylnojęzykowe czyli K, G i H. Stąd też rodzice mogą usłyszeć najczęściej: „agu, agi, ge, gh”. Dźwiękom tym towarzyszą nieskoordynowane ruchy kończyn i całego ciała. Głużenie leży na przeciwnym biegunie emocjonalnym do płaczu i krzyku współtowarzysząc stanom dobrego samopoczucia i zadowolenia naszej pociechy. Oczywiście intensywność oraz częstotliwość głużenia zależą w dużej mierze od temperamentu dziecka. Są maluszki, które głużą bardzo często i głośno, ale bywają też takie maleństwa, które robią to rzadko i cicho. Warto zaznaczyć, że głużenie występuje u wszystkich dzieci, nawet u dzieci głuchych, dlatego fakt występowania tego rodzaju wokalizacji nie powinien uśpić czujności rodzica.

Pod koniec pierwszego roku życia maluch rozumie już proste polecenia. Dziecko zaczyna posługiwać się również pojedynczymi wyrazami, najczęściej złożonymi z dwóch jednakowych sylab np. mama, tata, baba, papa. Wyrazy te zaczynają być dopiero teraz wypowiadane ze świadomością ich znaczenia. Ten wielki postęp w rozwoju mowy wynika przede wszystkim z możliwości poszerzania kręgu doświadczeń. Dzięki nabywaniu sprawności motorycznej, a w szczególności lokomocyjnej dziecko nie jest już skazane tylko na bierny kontakt z otoczeniem. Teraz może je swobodnie eksplorować, zbliżać się do ludzi i przedmiotów, a wszystko to trzeba jakoś określić i nazwać. W taki sposób mowa staje się dla malucha narzędziem myślenia, badania i dociekania świata. Około 18 miesiąca życia dziecko powinno potrafić realizować następujące dźwięki:

• wszystkie samogłoski (bez samogłosek nosowych „ą”, „ę”) oraz
• spółgłoski takie jak: „p”, „b”, „m”, „t”, „d”, oraz „n”.

Kończąc drugi rok życia dziecko potrafi formułować wypowiedzi dwuwyrazowe i tym samym wkracza w kolejne stadium czyli okres zdania. Pojawiają się wtedy pierwsze zdania twierdzące. Jednak dosyć szybko można zaobserwować u swojej pociechy proste zdania pytające i rozkazujące. Dziecko powinno w tym czasie umieć wymawiać wszystkie samogłoski ustne. Mowa składa się głównie z rzeczowników będących nazwami przedmiotów. Czasowniki zaś odnoszące się do czynności fizjologicznych oraz ruchu początkowo występują w formie bezokolicznika, lecz szybko pojawiają się w czasie teraźniejszym, przeszłym i przyszłym, choć nie zawsze poprawnie. Mowa malucha ulega dalszemu doskonaleniu się, ale artykulacja jest jeszcze daleka od prawidłowej. Głoski, których wymowa sprawia trudności są zastępowane łatwiejszymi. Wymowa jednak staje się coraz bardziej zrozumiała i to nie tylko dla najbliższego dziecku otoczenia. W tym czasie (tj. 2-3 rok życia) dziecko powinno realizować następujące dźwięki:

• wszystkie samogłoski ustne: „a”, „e”, „o”, „u”, „i”, „y”, ale także próbować realizować nosowe: „ą”, „ę”
• spółgłoski wargowe: „p”, „b”, „m”;
• spółgłoski wargowo-zębowe: „f”, „w”;
• spółgłoski przedniojęzykowo-zębowe: „t”, „d”, „n”;
• spółgłoski środkowojęzykowe: „ś”, „ź”, „ć”, „dź”;
• spółgłoski tylnojęzykowe: „k”, „g”, „h” oraz
• spółgłoskę „l” oraz
• głoski: „ł”, „j”.

Okres swoistej mowy dziecięcej przypadający na 3-6/7 rok życia charakteryzuje się dynamicznym rozwojem mowy. Następuje tutaj intensywne doskonalenie się mowy we wszystkich jej zakresach. Zasób słownictwa trzylatka jest jeszcze niewielki, a system gramatyczny nie jest jeszcze utrwalony. Mowa daleka jest także od doskonałości. Wyrazy często są skracane, głoski poprzestawiane, a grupy spółgłoskowe uproszczone np. "jeleń" - "lejeń", "lokomotywa" - "kolomotywa". W mowie słychać liczne neologizmy fleksyjne i słowotwórcze. Dziecko trzyletnie powinno wymawiać wszystkie samogłoski, ale także spółgłoski twarde i zmiękczone, a mianowicie: „m”, „mi”, „b”, „bi”, „p”, „pi”, „f”, „fi”, „w”, „wi”, „ś”, „ź”, „ć”, „dź”, „ń”, „k”, „ki”, „g”, „gi”, „h”, „t”, „d”, „n”, „l”, „li”, „j”, „ł” . Charakterystyczne dla mowy trzylatka jest także „r” wymawiane jako „l”, „j”, rzadziej „ł”, (np. „lowel” lub„jowej” zamiast „rower”). Mowę dziecka 3-letniego cechuje również zmiękczanie głosek: „s”, „z”, „c”, „dz”, oraz „sz”, „ż”, „cz”, „dż”, a mianowicie są one często wymawiane jako „ś”, „ź”, „ć”, „dź” np. „śmok” zamiast „smok”; „ziamek” zamiast „zamek”.

W wieku 4 lat utrwalają się głoski syczące tj. „s”, „z”, „c”, „dz”. Dziecko nie powinno już wymawiać ich jako „ś”, „ź”, „ć”, „dź”. Pojawia się również głoska „r” chociaż jej opóźnienie nie powinno jeszcze niepokoić.

Większość dzieci pięcio- i sześcioletnich wypowiada się już w sposób zrozumiały, zupełnie poprawnie. Głoski „sz”, „ż”, „cz”, „dż”, które pojawiły się w czwartym roku zaczynają się już ustalać. Słownik dziecka w wieku przedszkolnym wzbogaca się systematycznie, a coraz bardziej sprawna praca narządów artykulacyjnych pozwala mu na wymawianie trudniejszych głosek. Okres przedszkolny charakteryzuje się dynamicznym rozwojem mowy, nad którym powinno czuwać najbliższe otoczenie dziecka, a mianowicie rodzina oraz przedszkole. Absolwent przedszkola powinien dysponować w pełni poprawną wymową oraz dużym zasobem słownikowym, a także poprawną budową zdania pod względem gramatycznym i składniowym.